Aan het eind van de 19e eeuw leek een bepaalde magnetische gloed John Singer Sargent te volgen waar hij ook zijn ezel opzette. Zijn snelle, trefzekere penseelvoering en scherpe oog voor detail zouden een cultureel moment definiëren dat we nu herinneren als de Gouden Eeuw, waarbij hij de ambitie, elegantie en verborgen spanningen van een wereld in verandering vastlegde.
Critici noemden hem een meesterportrettist, maar zijn talenten reikten veel verder dan de salons van de aristocratie. Zwervend door Europa als jongeling, zich onderdompelend in de dynamiek van de Spaanse flamenco of de drukte van Noord-Afrikaanse bazaars, verwierf Sargent een breedheid van visie die op elk doek dat hij aanraakte, overliep.
Van koninklijke Londense salons tot de rusteloze straten van Parijs en New York, hij destilleerde de geest van een tijdperk—een tijdperk doordrenkt van weelde maar achtervolgd door een fluistering van kwetsbaarheid.
Dit allesomvattende talent vormde een nalatenschap die tot op de dag van vandaag weerklinkt, en het begrijpen van Sargent betekent het volgen van de rusteloze boog van een schilder die weigerde op één plek te blijven—artistiek, cultureel of geografisch.
Ondanks de elegantie van zijn formele portretten was hij in veel opzichten een Amerikaanse nomade: een zwerver van de samenleving, die voortdurend de oude wereld en de nieuwe overbrugde.
Belangrijkste Inzichten
- Ontdek hoe John Singer Sargent de ultieme portretschilder van zijn tijd werd.
- Leer over de unieke integratie van impressionistische technieken in Sargent's portretten.
- Waardeer de breedte van Sargent's oeuvre, inclusief zijn landschappen en muurschilderingen buiten maatschappelijke portretten.
- Ontdek de diepgaande persoonlijke en culturele diepten die in Sargent's schilderijen worden onthuld.
- Onderzoek de blijvende invloed van Sargent op Amerikaanse kunst en zijn voortdurende relevantie in moderne tijden.
- Verken de rijkdom van Sargent's kunst en de manier waarop het de geest van een tijdperk in levendige details vastlegt.
De Vorming van een Meester: John Singer Sargent als Amerikaanse Expats
Onbekende fotograaf, John Singer Sargent in de Alpen (1910–11 CE)
John Singer Sargent's reis begon te midden van de kunstzinnige schoonheid van Florence, Italië, waar zijn vroege jaren net zo levendig en onconventioneel waren als de penseelstreken die later zijn kunst zouden definiëren. Geboren in een kosmopolitische expatfamilie, werd Sargent's jeugd gekenmerkt door een zwervend bestaan—zijn ouders namen hem mee door de culturele epicentra van Europa, waardoor hij een opleiding kreeg die doordrenkt was van de grote tradities van de westerse kunst.
De rijke texturen van Toscane vormden het decor voor zijn vormende jaren, gevuld met museumbezoeken en lessen in de grandeur van de Renaissancekunst. Sargent's moeder, Mary, een erfgename uit Philadelphia en amateur-aquarellist, voedde in hem een eeuwigdurende liefdesaffaire met de visuele wereld, ondanks maatschappelijke druk die vrouwen ontmoedigde om dergelijke passies na te streven. Mary's onophoudelijke zoektocht naar schoonheid en cultuur dreef het gezin door Zwitserland, Parijs, Salzburg, Milaan, Genua en Rome, waar ze het ontluikende artistieke talent van haar zoon voedde.
Sargent's opleiding was onconventioneel. Als permanente zwervers had zijn familie zelden de middelen voor traditioneel onderwijs, dus zijn vader bood een 19e-eeuwse versie van thuisonderwijs aan, gericht op welke kansen hun reizen ook boden. Musea, bibliotheken, tuinen en oude ruïnes werden Sargent's klaslokalen, waardoor hij een uniek meeslepende opleiding kreeg die nieuwsgierigheid en veelzijdigheid in zijn artistieke praktijk verankerde.
Carolus-Duran en de Invloed van de Oude Meesters
John Singer Sargent, Portret van Carolus-Duran (1879 CE)
Sargent's vader had gehoopt dat hij marineofficier zou worden, maar al snel werd duidelijk dat John's passie bij de kunst lag. In 1874, op 18-jarige leeftijd, verhuisde hij naar Parijs, toen het centrum van de kunstwereld, om formeel als schilder te trainen. Hij schreef zich in aan de prestigieuze École des Beaux-Arts en, cruciaal, trad hij toe tot het onafhankelijke atelier van Charles Auguste Émile Durand, beter bekend als Carolus-Duran , een modieuze portretschilder beroemd om zijn moderne techniek. Onder de mentorschap van Carolus-Duran werd Sargent aangespoord om de timide academische penseelvoering te verlaten ten gunste van gedurfde, directe schilderkunst.
Carolus-Duran stond erop dat zijn studenten au premier coup schilderden, ofwel “bij de eerste aanraking” – een vorm van alla prima techniek waarbij verf nat-in-nat wordt aangebracht met zelfverzekerde penseelstreken. Deze methode moedigde een brede, schilderachtige stijl aan en vereiste technische precisie en moed in gelijke mate. Sargent omarmde deze radicale benadering en beheerste snel de kunst om een scène of een model in één enkele, levendige poging vast te leggen. Zijn vermogen om “tekenen met een penseel,” vormen weer te geven met vloeiende maar nauwkeurige streken, zou een kenmerk van zijn werk worden.
Terwijl hij zijn vak in Parijs verfijnde, verdiepte Sargent zich ook in de erfenis van de Oude Meesters. Carolus-Duran, die de 17e-eeuwse Spaanse schilder Velázquez bewonderde, stuurde Sargent om de grote Europese meesters zoals Diego Velázquez, Rembrandt, en Titiaan te bestuderen.
In 1879 reisde Sargent naar Madrid om de schilderijen van Velázquez in het Prado te kopiëren, en het jaar daarop naar Nederland om de expressieve penseelvoering van Frans Hals te bestuderen. Deze invloeden vormden Sargents artistieke identiteit diepgaand. Van Velázquez nam hij een gevoel voor compositie en toon over, van Hals een losheid en levendigheid in penseelvoering, en van Rembrandt een doordringend inzicht in karakter.
In zijn vroege twintiger jaren was Sargent bezig deze invloeden van de Oude Meesters te synthetiseren met moderne technieken, waarmee hij bereikte wat een criticus zou noemen une simplicité savante – een “vaardige eenvoud” die zijn werk tegelijkertijd klassiek geïnformeerd en opvallend fris maakte.
Alla Prima Portretten en de Kracht van Realisme
Onder de begeleiding van Carolus-Duran bloeide Sargent uit tot een technisch wonderkind. Hij verbaasde instructeurs en leeftijdsgenoten door onderscheidingen te winnen op de Paris Salon terwijl hij nog in zijn vroege twintig was: een Eervolle Vermelding in 1879 voor zijn portret van Carolus-Duran zelf, en een Tweede Klasse medaille in 1881 voor een portret van Madame Ramón Subercaseaux.
Critici merkten op de bravoure penseelvoering en onconventionele composities van de jonge Amerikaan die stoffige academische normen uitdaagden zonder ze volledig omver te werpen.
De invloed van Carolus-Duran is duidelijk in Sargent's gedurfde benadering: het gebruik van diepe, ongemoduleerde schaduw en flikkerend licht, en een nadruk op directheid boven moeizaam laag over laag werken. Sargent schilderde “nat-in-nat” – vormen mengen en vormen op het doek in spontane streken – wat zijn beste portretten een gevoel van levende, ademende aanwezigheid gaf.
Tegen het einde van de jaren 1870 schitterde Sargent's opkomende alla prima meesterschap in zowel portretten als genrescènes. Een vroege triomf was The Daughters of Edward Darley Boit (1882), een portret van vier jonge zusters in Parijs dat Sargent op een onconventionele, raadselachtige manier componeerde – met de meisjes informeel geplaatst in een donkere, ruime kamer. Het schilderij, nu beroemd om zijn spookachtige sfeer, toonde Sargent's schuld aan Velázquez's Las Meninas in zijn gedurfde compositie en samenspel van licht en schaduw.
Een andere was El Jaleo (1882), een levensgrote afbeelding van een flamencodanseres die optreedt met muzikanten, geïnspireerd door Sargent's reizen in Spanje. Wanneer El Jaleo debuteerde, kijkers waren verbluft door de theatrale belichting en dynamische penseelvoering: de danseres draait in witte rokken in het midden terwijl gitaristen en toeschouwers vervagen in rokerige duisternis aan de randen, een effect van beweging en mysterie dat een tijdgenoot beschreef als het maken van het doek “een levend ding”. Deze werken kondigden aan dat Sargent niet alleen gepolijste portretten van de samenleving aankon, maar ook dramatische, genre-tartende scènes vol energie.
Sargents portretschildertechniek was tegen die tijd onbevreesd en vloeiend. Voornamelijk werkend vanuit live sessies, schetste hij snel de pose in houtskool en viel dan het doek aan met brede kwasten, vaak een gelijkenis voltooiend in veel minder sessies dan andere portretschilders van die tijd. Zijn snelle, feilloze penseelvoering bracht de glans van satijnen jurken, de schittering van sieraden, de zachtheid van vlees en de fonkeling in een oog naar voren met een verbazingwekkende zuinigheid van middelen.
“Een portret is een schilderij met iets mis met de mond,” grapte Sargent ooit, verwijzend naar de beruchte moeilijkheid om zijn modellen tevreden te stellen. Inderdaad, hij was een perfectionist die soms een gezicht meerdere keren afschraapte en opnieuw schilderde om het goed te krijgen. Maar als alles goed ging, was het resultaat een portret dat pulseerde van leven, niet alleen het fysieke uiterlijk van een onderwerp vastleggend, maar ook een indruk van hun persoonlijkheid en stemming.
Een iconisch voorbeeld is Lady Agnew of Lochnaw (1892), een halflang portret van een jonge Schotse aristocraat. Sargents ontspannen maar toch koninklijke weergave van Lady Agnew – zittend in een gestoffeerde stoel, direct naar de kijker kijkend met een vage glimlach – combineerde delicatesse en stille kracht in gelijke mate. De genuanceerde kleurharmonie van lavendel, ivoor en zachte grijzen en de zelfverzekerde, vloeiende penseelstreken maakten het tot een onmiddellijk succes, waardoor Sargents reputatie als de portretvirtuoos van het tijdperk werd versterkt.
Schandalen en Triomfen: Madame X en Trotsering van de Maatschappij
Fotograaf onbekend, Sargent in zijn studio met Madame X (1885 CE)
Op de Parijse Salon van 1884 onthulde Sargent een portret waarvan hij hoopte dat het zijn positie onder de elite portretschilders van Frankrijk zou verstevigen – een schilderij officieel getiteld Portret van Madame Pierre Gautreau maar nu berucht als “Madame X.” Het onderwerp, Virginie Amélie Gautreau, was een jonge in Amerika geboren Parijse socialite, gevierd om haar schoonheid en excentrieke stijl.
Sargent portretteerde haar in een slanke zwarte jurk met met juwelen bezette bandjes, waarvan één bandje oorspronkelijk provocerend van haar schoudergleed - een pose die hij vond dat haar persoonlijkheid vastlegde. De reactie was explosief. Terwijl Sargent het portret had bedoeld als een gedurfde maar smaakvolle weergave van moderne elegantie, vonden veel Salon-bezoekers het schokkend en onfatsoenlijk, waarbij ze de gevallen band en Virginie's bleke, gepoederde huid als suggestief en "onbehoorlijk" beschouwden.
De Franse critici's veroordelingen waren vernietigend: Gautreau was diep gekwetst, en Sargent, verbijsterd door het schandaal dat hij onbedoeld had veroorzaakt, schilderde de band opnieuw op zijn juiste plaats op de schouder om de ophef te sussen. Het was te laat - Parijs had zijn oordeel geveld. "Een portret [van een dame] moet een vrouw van mode tonen, niet een gevallen vrouw," snauwden de society-dames. Sargent's klantenkring in Parijs verdween van de ene op de andere dag; de kunstenaar grapte later dat elke keer dat hij een portret schilderde, hij een vriend verloor. Geconfronteerd met schaamte en een plotseling verlies van opdrachten, trok de 28-jarige schilder zich terug naar Londen om zijn carrière opnieuw op te bouwen.
Ironisch genoeg wordt Madame X nu beschouwd als Sargent's meesterwerk en een van de bepalende beelden van de Gouden Eeuw. Met zijn scherpe contrast van Madame Gautreau's albasten huid tegen een vlakke bronzen achtergrond, en haar trotse profiel perfect in silhouet gedraaid, bezit het schilderij een tijdloze aantrekkingskracht.
De tarting van de maatschappij die inherent is aan Sargent's portret - het tonen van een vrouw met onverschrokken gratie en sensualiteit - markeerde een keerpunt in de portretkunst. Portretten waren niet langer slechts vleiende decoraties, maar konden uitingen van persoonlijkheid en zelfs provocatie zijn. Zoals kunsthistoricus Trevor Fairbrother opmerkt, was Sargent "geen grote society-schilder, hij was een grote schilder die de society schilderde" - zijn society-portretten doordrenkend met psychologische diepgang en moderne stijl.
Madame X hangt vandaag in het Metropolitan Museum of Art in New York, als symbool van hoe Sargent de glamour en spanning van de Gouden Eeuw vastlegde. In Virginie Gautreau's ravenzwarte jurk en aristocratische pose ziet men zowel de weelde van haute monde mode als een vleugje van de grensverleggende onafhankelijkheid waarnaar zulke vrouwen streefden, vooruitlopend op de veranderende rollen van vrouwen in de nieuwe eeuw.
Londen bood Sargent uiteindelijk een tweede kans. Met hulp van vrienden zoals schrijver Henry James , die Sargent beschreef als “geciviliseerd tot in zijn vingertoppen” en hem enthousiast introduceerde bij de Britse high society, Sargent kreeg langzaam nieuwe beschermheren.
Tegen het einde van de jaren 1880 en 1890 was hij de portretschilder bij uitstek voor de rijke elite aan beide zijden van de Atlantische Oceaan. Zijn studio aan Tite Street in Chelsea (voorheen bezet door James McNeill Whistler) werd een ware parade van adel, industriëlen, kunstenaars en beroemdheden die poseerden voor hun portretten.
Onder Sargent's Gilded Age high-society portretten waren portretten van aristocratische vrouwen zoals Lady Gertrude Agnew, Mrs. Isabella Stewart Gardner (1888) – de invloedrijke kunstmecenas uit Boston die Sargent schilderde als een indrukwekkende figuur in een witte jurk – en de Wyndham Sisters (1899), een drievoudig portret van drie elegante zussen die door de pers “The Three Graces” werden genoemd.
Hij schilderde royals en zakenlieden, van Mrs. George Swinton (een grote society-gastvrouw in Londen) tot de staalmagnaat Charles Schwab. Elk portret paste Sargent aan op het onderwerp en de setting: zoals een waarnemer opmerkte, zijn Engelse modellen leken statig, zijn Amerikaanse modellen straalden een democratische levendigheid uit.
Sargent's scherpe oog voor sociale nuances betekende dat hij vaak de perfecte pose of kleding suggereerde om iemands status en karakter over te brengen. Dit instinct is duidelijk in portretten zoals Lady Agnew, wiens ontspannen pose en directe blik moderne zelfverzekerdheid uitstralen, of President Theodore Roosevelt (1903), die Sargent afbeeldde terwijl hij assertief stond, hand op de heup, belichaming van uitvoerende autoriteit.
Bij het vastleggen van de geest van de Gilded Age gaan Sargent's portretten verder dan oppervlakkige weelde. Hij schilderde de nouveau riche en oude aristocratie met gelijke inzicht, van de met juwelen behangen socialites van New York tot de patricische Bostonians “met voorouderlijke verantwoordelijkheden op hun schouders”. Zijn werken weerspiegelen de tegenstrijdigheden van het tijdperk: enorme rijkdom en verfijning gepaard met onderliggende sociale spanningen.
In de weelderige zijden en parels van zijn vrouwelijke modellen voelt men zowel de kracht als de decoratieve valstrik van hun rollen. Sommige critici in Sargent's tijd en later beschuldigden hem ervan een loutere “society schilder” te zijn, die de rijken en schoonheden vleide voor forse vergoedingen. Het is waar dat Sargent tegen 1900 hoge prijzen vroeg en werd begeerd door de high society (een Franse criticus grapte in de vroege jaren 1880 dat “all mooie vrouwen ervan dromen door hem geschilderd te worden”). Toch hebben Sargent's beste society portretten een onderstroom van verhaal en realisme die hen onderscheidt.
In Madame X, schandaal terzijde, is er een bijna klinische studie van een persona – ze is zowel glamoureus als geïsoleerd tegen die lege achtergrond. In The Daughters of Edward D. Boit, worden de kinderen van een rijke Amerikaanse familie in Parijs niet afgebeeld als cherubijnse poppen, maar als mysterieuze, introspectieve figuren verspreid in schaduwrijke ruimte, wat misschien de eenzaamheid van de kindertijd symboliseert. Sargent's portretten van de maatschappij, op hun best, werden stukjes leven uit de Gouden Eeuw: het vastleggen van de oppervlakkige glans van een tijdperk, terwijl ze toch wijzen op de persoonlijke en culturele complexiteiten eronder.
Voorbij de Maatschappij: Opmerkelijke Werken Buiten de Gouden Wereld
John Singer Sargent, A Capriote (1878 CE)
Hoewel hij tijdens zijn leven het meest bekend was om zijn portretten van de hogere kringen, was Sargent's artistieke honger veel meer universeel en onverzadigbaar dan velen beseften. Hij beoefende een verscheidenheid aan genres met gelijke meesterlijkheid, vaak tijdens pauzes van portretopdrachten.
In de late jaren 1870 en vroege jaren 1880 schilderde hij landschappen en genrescènes geïnspireerd door zijn reizen: Oyster Gatherers of Cancale (1878) toonde boerenmeisjes op een Frans strand in parelmoerachtig kustlicht, terwijl A Capriote (1878) een Italiaans model toonde dat in een olijfboom lag, wat Sargent's interesse in natuurlijke, spontane poses weerspiegelde.
Tijdens een reis naar Noord-Afrika in 1880 schilderde Sargent Fumée d’ambre gris (Rook van Ambergris), een suggestieve scène van een gesluierde vrouw die parfumdampen inademt – een onderwerp getint met oriëntalistische fascinatie en mysterie. In Venetië zwierf hij rond met schetsboek en penselen, en legde atmosferische uitzichten van Venetiaanse kanalen en architectuur vast, niet als grootse vedute maar als intieme, met licht besprenkelde studies van het dagelijks leven – radicaal anders dan de meer theatrale Venetiaanse scènes van andere kunstenaars uit zijn tijd.
Deze minder bekende werken onthullen Sargent's constante experimentatie. El Jaleo, eerder genoemd, is een voorbeeld van hoe hij buiten de beleefde portretkunst trad om muziek, dans en la vie bohème te verkennen.
Hij schilderde ook zijn vrienden en mede-kunstenaars in informele settings: zijn vriend Robert Louis Stevenson verschijnt lang en rusteloos, lopend over een tapijt in een portret uit 1885 dat de conventionele regels doorbreekt door een deel van het lichaam van het onderwerp af te snijden en hem uit het midden te plaatsen. Dergelijke creatieve risico's tonen aan dat Sargent zich bezighield met de impressionistische en realistische stromingen van zijn tijd.
Hij was ook bekend met de Impressionisten – hij bezocht Monet in Giverny en kocht zelfs werken van Monet. Sargents eigen penseelstreken en belichting in buitenscènes zoals Carnation, Lily, Lily, Rose weerspiegelen deze invloed. Toch heeft Sargent nooit volledig de nadruk op vorm en tekening verlaten die hij had geleerd; zoals de biografie van het MFA opmerkt, ging hij niet zo ver om vorm op te lossen in pure kleurvlekken zoals Monet deed. In feite balanceerde hij academische techniek met impressionistisch licht en kleur, wat zijn niet-gecommitteerde werken een unieke vitaliteit gaf.
Sommige van Sargents intieme studies en schetsen bleven privé tijdens zijn leven en kwamen pas decennia later aan het licht. Hij vulde schetsboeken met houtskool- en potloodtekeningen van vrienden, scènes van reizen en studies van het figuur.
Bijzonder intrigerend zijn de talrijke mannelijke naakt studies die hij tekende – vaak weergegeven in snelle, gevoelige streken – die hij voor zichzelf hield, waarschijnlijk bewust dat het tentoonstellen van dergelijke werken in de Victoriaanse tijd tot misverstanden zou leiden. Deze tekeningen, samen met informele olieschetsen van vrienden, onthullen een meer introspectieve Sargent aan het werk, gefascineerd door vorm en menselijke anatomie buiten de grenzen van beleefde kunst.
Sargent klaagde ooit bij een vriend dat portretschilderen hem beperkte, en noemde het "een pooiersberoep" vanwege de sociale spelletjes die bij opdrachten betrokken zijn. In zijn persoonlijke tijd zocht hij ontsnapping door landschap schilderen en plein air, experimenteren met aquarel, en het schilderen van degenen die het dichtst bij hem stonden zonder filters.
Muurschilderopdrachten: De Triomf van Religie in Openbare Ruimtes
John Singer Sargent, Synagogue (1919 CE)
Een ander gebied waarin Sargent zijn buitengewone talent kanaliseerde, was muurschildering, op een schaal die ver voorbij de ezel ging. Aan het einde van de 19e eeuw nam Sargent een prestigieuze openbare opdracht aan die hem bijna dertig jaar lang zou bezighouden: de muurschilderingen voor de Boston Public Library.
Getiteld “The Triumph of Religion,” was dit project een ambitieuze cyclus bedoeld om de grote trap en leeszaal van de bibliotheek te versieren met thematische panelen die klassieke mythologie, wereldreligies en allegorie vermengen.
Sargent, altijd gretig om zijn veelzijdigheid te bewijzen, stortte zich op de taak en bestudeerde Byzantijnse mozaïeken en renaissancefresco's voor inspiratie over grootschalige compositie. Beginnend in 1890, ontwierp en voerde hij een reeks enorme doeken uit in zijn Londense studio en installeerde ze in fasen in Boston gedurende de volgende decennia.
De Boston-muurschilderingen onthullen weer een andere kant van Sargent's capaciteiten. Ze zijn symbolisch complex en dichtbevolkt met figuren – profeten, engelen, godheden en duivels – niets zoals de directe portretten waarvoor hij bekend was. In een paneel, Frieze of the Prophets, wordt een rij van oude Hebreeuwse profeten afgebeeld in een bijna monochrome, sculpturale reliëfstijl, die ernst en eenheid uitstraalt.
In een ander, The Pagan Gods, liggen kleurrijke figuren uit de heidense mythologie te midden van wervelende wolken. Het middelpunt, Dogma of the Redemption, toonde een stralende Christusfiguur en was zo controversieel vanwege de afbeelding van Joden (een onderwerp van kritiek en zelfs vandalisme) dat delen van de serie uiteindelijk werden verwijderd of verplaatst.
Sargent behandelde thema's van geloof, twijfel en moderniteit in deze werken, zo niet geheel succesvol, dan toch met oprechte intellectuele inspanning. Technisch gezien combineren de muurschilderingen zijn academische precisie – tekenen naar model, zorgvuldige planning van poses – met een meer experimentele geest, inclusief enkele modernistische accenten in abstract patroon en kleur. Ze dwongen Sargent om op een epische verhalende schaal te denken, waarbij hij meerdere figuren en gebaren synchroniseerde tot een coherent ontwerp in de architecturale ruimte.
Hoewel aanvankelijk met gemengde recensies ontvangen, staan de muurschilderingen in Boston vandaag de dag als een bewijs van Sargent's toewijding om zijn artistieke horizon te verbreden. Niet tevreden om als portretschilder te worden bestempeld, leerde hij zichzelf in feite de kunst van het muurschilderen op middelbare leeftijd, en produceerde werken die nog steeds de bibliotheek sieren en kijkers inspireren om omhoog te kijken in ontzag.
De Triomf van Religie muurschilderingen zijn recentelijk opnieuw beoordeeld, waarbij geleerden in hen lagen van betekenis en een inzicht in Sargent's eigen spirituele overpeinzingen vinden. Ze verkennen de botsing en convergentie van culturen - passend voor een expat die tussen werelden balanceerde - en geven misschien subtiel commentaar op het afnemen van traditioneel geloof in een moderne, wetenschappelijke tijd.
Sargent voltooide ook een tweede groot muurschilderproject in Boston: de rotonde van het Museum of Fine Arts, waarvoor hij klassieke goden en muzen schilderde (en waar Thomas McKeller's lichaam als model diende voor veel figuren). Deze openbare werken verstevigden verder Sargent's nalatenschap in de stad van zijn voorouders, waarbij zijn naam werd verbonden aan de Amerikaanse Renaissance-beweging die streefde naar het verheffen van openbare ruimtes met hoge kunst.
Artistieke Reizen: Van het Midden-Oosten tot Venetië
John Singer Sargent, Bedoeïenen (1905-06 CE)
Rusteloos van aard, was Sargent een reiziger voor de eeuwigheid, en zijn uitgebreide reizen speelden een essentiële rol in het vormgeven van zijn stilistische evolutie. Hij merkte ooit op dat hij "nooit aan één plek gebonden kon zijn - ik moet blijven bewegen." Inderdaad, wanneer hij niet aan zijn studio gebonden was voor opdrachten, zocht hij bijna dwangmatig nieuwe vergezichten.
In de jaren 1880 en '90 doorkruiste hij Europa en waagde zich naar het Midden-Oosten, vaak in het gezelschap van bevriende kunstenaars. Deze reizen leverden een rijke oogst aan aquarellen en olieverfschilderijen op die Sargent's plezier in andere culturen en landschappen onthullen.
In 1890 reisde Sargent naar het Midden-Oosten en Noord-Afrika, waarbij hij plaatsen als Caïro, Jeruzalem, Damascus en Tanger bezocht. In plaats van weidse oriëntalistische fantasieën te creëren zoals sommige tijdgenoten deden, worden Sargent's schilderijen van deze reizen gekenmerkt door scherpe observatie en respect voor detail.
Zijn aquarel Bedoeïenen (1905–06) toont twee Bedoeïenenmannen in traditionele gewaden met een directe, onsentimentele blik - de texturen van hun kleding en het spel van het woestijnlicht vastgelegd met levendige kleurwassingen. Zijn straattaferelen en marktschetsen uit het Midden-Oosten tonen een fascinatie voor het dagelijks leven: de drukte van een bazaar, de silhouet van een moskee bij zonsondergang, de houding van een kameeldrijver die in de schaduw rust.
Sargent's transnationale perspectief was zijn tijd vooruit en weerstond reductief exotisme. Zoals een criticus opmerkt, vermeden zijn portretten van "de ander" vaak stereotypen, met als doel authenticiteit in het weergeven van buitenlandse plaatsen.
Venetië was een andere blijvende liefde van Sargent. Hij bezocht de stad herhaaldelijk, niet om de clichématige uitzichten op het Canal Grande te schilderen, maar om intieme hoekjes van het Venetiaanse leven vast te leggen: een schaduwrijk binnenplaatsje met wasgoed, een glimp van zonlicht in een smalle gracht, lokale mannen die roddelen in een café. Hij werkte in aquarel en olie, en produceerde tientallen Venetiaanse scènes die variëren van lyrisch tot somber.
Deze Venetiaanse werken, vaak gedaan en plein air, hebben een bijna snapshot-kwaliteit - alsof Sargent's zwervende oog en snelle hand visuele aantekeningen maakten van vluchtige indrukken. Ze stelden hem ook in staat om te spelen met pure visuele elementen zoals reflecties op water, de afbrokkelende texturen van baksteen en steen, en het altijd veranderende mediterrane licht. In schilderijen zoals De Trappen van het Palazzo Foscari of Straat in Venetië (beide ca. 1882), vieren Sargent's kleurrijke, impressionistische penseelstreken de schoonheid van gewone momenten in een historische stad, en overbruggen ze realisme en impressionisme.
Sargent's reizen beperkten zich niet tot Europa en het Nabije Oosten. Hij maakte ook meerdere reizen naar de Verenigde Staten, vooral na 1900. In de Rocky Mountains van Montana, in de zonnige sinaasappelboomgaarden van Florida, en in de bossen van Maine vond hij nieuwe inspiratie. Hij schilderde vissers aan de kust in Florida, glinsterende alpenmeren in de Canadese Rockies, en de ruige grandeur van de westelijke grenzen. Deze ervaringen verbreedden zijn visuele repertoire verder, en bevestigden hem als een wereldwijde kunstenaar wiens oeuvre een snel veranderende wereld in kaart bracht.
Misschien wel de meest significante artistieke expeditie die Sargent ondernam, was een maandenlange reis naar Spanje en Noord-Afrika in 1912, specifiek om de kunst en architectuur van de islamitische wereld te bestuderen. Deze reis culmineerde in een van zijn laatste grote series olieverfschilderijen, de Arabische of Syrische schilderijen, waar Sargent Bedoeïenenkampen, Arabische vrouwen en architectonische studies van moskeeën afbeeldde. Deze werken bleven meestal in zijn bezit en werden niet veel tentoongesteld – het waren persoonlijke oefeningen in zien en vastleggen.
Wanneer ze samen worden bekeken, vormen Sargents reisschilderijen een caleidoscopisch portret van een wereld in beweging: van de lome kanalen van Venetië tot de heldere sneeuw van de Alpen, van Spaanse danszalen tot Midden-Oosterse woestijnen. Hierdoor krijgen we een glimp van Sargent de avonturier en waarnemer, de kunstenaar-als-zwerver die vernieuwing vond in elke nieuwe horizon.
Een Verschuiving naar Vrijheid: Sargents Latere Carrière in Aquarellen
John Singer Sargent, Schets van Cellini's "Perseus" (1909-10 CE)
Tegen het begin van de 20e eeuw was Sargent moe geworden van de eindeloze stoet portretopdrachten. De druk om rijke opdrachtgevers tevreden te stellen en de formulematige sociale rituelen die daarbij kwamen kijken, begonnen zijn creatieve geest te benauwen.
In 1907, op het hoogtepunt van zijn roem, nam Sargent een gedurfde beslissing om te stoppen met het schilderen van olieverfportretten in opdracht. “No more paughtraits,” verklaarde hij aan vrienden in zijn geestige, Frans-accentueerde Engels. Hoewel hij het portretschilderen niet volledig opgaf, accepteerde hij voortaan voornamelijk modellen op basis van vriendschap en richtte hij zijn primaire focus op andere onderwerpen – vooral aquarellandschappen.
Dit markeerde een late-carrière bevrijding voor Sargent. Aquarel, een medium waarin zijn moeder hem als kind had onderwezen, werd zijn nieuwe passie. Tussen 1900 en zijn dood in 1925 produceerde Sargent honderden aquarellen, reizend met papier en verfdoos om spontane indrukken van de natuur vast te leggen. Werkend in de buitenlucht, vaak in het gezelschap van zijn zus Emily en vrienden, schilderde hij zonovergoten scènes die tot de meest vreugdevolle en ongeremde van zijn werken behoren.
Zijn aquarellen bevatten alles van Alpenlawines van rotsen tot delicate bloemclose-ups. In de bergen schilderde hij fonkelende beekjes, ruige granieten gezichten en zijn metgezellen die in wilde bloemenweiden lagen. In mediterrane locaties schilderde hij marmeren standbeelden in tuinen, witte zeilen op turquoise zeeën en sinaasappelbomen beladen met fruit. T
he levendige palet en de snelle uitvoering van deze stukken tonen Sargent die zich verheugt in de spontaniteit die het medium toestond. In tegenstelling tot zijn geënsceneerde studiportretten, vereiste aquarel in de open lucht een onmiddellijke reactie op veranderend licht en omstandigheden - een uitdaging die Sargent omarmde.
Critici waren verbaasd over de kracht van Sargents aquarellen toen ze voor het eerst werden tentoongesteld. Een tentoonstelling van zijn aquarellen in 1909 in New York was bijna onmiddellijk uitverkocht, waarbij het Brooklyn Museum een grote groep in zijn geheel aankocht. Recensenten prezen hoe deze werken leken te "ademen" met frisse lucht en schilderachtige vrijheid. Een recensent merkte op dat "Sargent kleur op papier gooit met het uitbundige plezier van een kind dat in modderpoelen spettert, maar de resultaten zijn meesterlijk" - een indicatie dat zijn technische beheersing nooit afnam, zelfs niet toen zijn stijl losser werd.
In aquarellen zoals Simplon Pass: The Green Parasol (ca. 1911), die vrouwen afbeeldt die schetsen onder een levendige groene parasol in de Alpen, danst Sargents penseel over het papier, balancerend tussen brede transparante wassingen en fijne details bereikt door wasresist en droogpenseel.
Het medium stelde hem in staat om intiem en experimenteel te zijn, vluchtige effecten van gevlekt licht en reflecties vast te leggen die moeilijk in olie te realiseren zouden zijn. Door buiten de formele grenzen van portretopdrachten te stappen, herverbond Sargent zich met het eenvoudige plezier van schilderen voor zichzelf.
Sargent kon niet volledig ontsnappen aan de aantrekkingskracht van portretkunst. Hij bleef houtskoolportretschetsen maken, vaak in één sessie, als een compromis om aan occasionele eisen te voldoen. Deze houtskooltekeningen, van figuren zoals diplomaat Otto von Bismarck of kunstcriticus Roger Fry, worden vandaag beschouwd als meesterwerken van tekenkunst - gedurfde, elegante monochrome beelden die karakter destilleren in een paar vloeiende lijnen en vegen.
Op speciaal verzoek schilderde Sargent in deze latere jaren nog een paar olieverfschilderijen van vrienden, zoals zijn ontroerende portret uit 1913 van zijn vriend Sybil Sassoon in profiel, of zijn tedere portret uit 1916 van Henry James tegen het einde van het leven van de romanschrijver. Maar grotendeels, na 1907, wijdde Sargent zich aan de landschap en figuurstudies die hij liefhad, en vond in de natuur en reizen de vernieuwing die de portretkunst van de samenleving niet langer bood.
Verborgen Verhalen: Seksualiteit en een Enigmatisch Leven
John Singer Sargent, Man Wearing Laurels (1874-80 CE)
Achter Sargent's glanzende professionele imago als portretschilder van de samenleving lag een privéleven dat biografen heeft geïntrigeerd – en ontgaan. Sargent is nooit getrouwd en heeft weinig persoonlijke correspondentie achtergelaten, dus aanwijzingen voor zijn innerlijke wereld komen grotendeels voort uit anekdotes en, het meest intrigerend, uit zijn kunst. In de loop der jaren hebben geleerden steeds meer thema's van gender en seksualiteit in Sargent's werk onderzocht, waarbij verborgen verhalen werden onthuld die contrasteren met de conventionele aard van zijn openbare portret oeuvre.
Een belangrijke onthulling kwam in de jaren 1980, toen een schat aan voorheen ongeziene tekeningen van naakte mannelijke modellen van Sargent voor het eerst werd tentoongesteld. Deze tekeningen – veel ervan openlijk sensueel, met mannelijke figuren in liggende of kwetsbare houdingen – leidden tot een herwaardering van Sargent als niet alleen een verfijnde society schilder, maar als een man met onconventionele verlangens en vriendschappen.
Fluisteringen over Sargent's seksualiteit deden al eerder de ronde — hij bewoog zich in artistieke kringen die homoseksuele figuren zoals Oscar Wilde omvatten, en zijn naaste levenslange vrienden waren voornamelijk mannen. Maar nu was er tastbaar bewijs dat Sargent de mannelijke vorm diep boeiend vond en het waard om in een privé, expressieve context te bestuderen.
Hoewel Sargent zich niet openlijk identificeerde als iets (de term “homoseksueel” als oriëntatie werd in zijn tijd niet gebruikt), interpreteren velen deze werken als indicatief dat hij waarschijnlijk homoseksueel of biseksueel was. Omdat hij echter uiterst discreet was – misschien uit noodzaak in een tijdperk waarin homoseksualiteit strafbaar was – blijft de vraag over Sargent's romantische leven deels speculatief. Was Sargent homoseksueel, biseksueel, of gewoon een man wiens hechtste relaties toevallig met mannen waren? De waarheid zal misschien nooit volledig bekend worden.
Wat gedocumenteerd is, is dat Sargent intense, betekenisvolle relaties had met verschillende mannen die vaak als zijn muzen of modellen dienden. Een daarvan was het Italiaanse model Nicola d’Inverno, die jarenlang als Sargent's studio-assistent werkte en in sommige van zijn schetsen en schilderijen verschijnt. Een andere was de Britse kunstenaar Albert de Belleroche, die Sargent schilderde en met wie hij reisde; ze waren zo close dat tijdgenoten Belleroche gekscherend "Mevrouw Sargent" noemden. En misschien wel het meest aangrijpend, was er Thomas McKeller , een jonge zwarte liftbediende die Sargent rond 1916 in Boston ontmoette en als model inhuurde.
McKeller poseerde naakt voor veel van de figuren (zowel mannelijke als vrouwelijke allegorieën) in Sargent's grote muurschilderingen voor de Boston Public Library en het Museum of Fine Arts. Sargent schilderde zelfs een privé, levensgroot naaktportret van McKeller, een opvallend beeld van het model zittend op een groen kussen met spookachtige blauwachtige vleugels achter hem, als een gevallen engel. Dit schilderij, dat tijdens Sargent's leven nooit werd tentoongesteld, werd in wezen verborgen gehouden - Sargent gaf het doek aan Isabella Stewart Gardner, misschien om ervoor te zorgen dat het bewaard bleef maar discreet in haar museum werd gehouden.
Pas decennia na Sargent's dood werd McKeller's rol erkend; jarenlang bleef de zwarte man wiens vorm de basis werd voor Sargent's geschilderde goden en helden naamloos in de kunstwerken, een stilte die spreekt tot de raciale en sociale dynamiek van die tijd. De tentoonstelling Boston's Apollo: Thomas McKeller en John Singer Sargent (2020) wierp eindelijk licht op hun samenwerking, waarbij vragen werden opgeworpen over macht, zichtbaarheid en de persoonlijke band tussen de patriciër kunstenaar en zijn arbeidersklasse model.
Sargent's nauwe vriendschap met Henry James is ook het vermelden waard als onderdeel van zijn persoonlijke verhaal. De twee mannen, beide Amerikaanse expats van bijna dezelfde leeftijd, deelden een diep begrip. James schreef vaak over Sargent's werk en prees de verfijning ervan, en Sargent schilderde op zijn beurt James' portret met een psychologische scherpzinnigheid die op echte genegenheid wijst. Sommige geleerden hebben zich afgevraagd of hun band een onuitgesproken emotionele intimiteit bevatte.
Toen Henry James in 1916 stierf, was Sargent ontroostbaar; hij ontwierp James' gedenkplaat voor Westminster Abbey en goot zijn verdriet in een laatste artistiek eerbetoon. Of Sargent nu wel of niet conventionele romantische liefde ervoer, hij vormde duidelijk diepe emotionele banden die zijn creativiteit voedden.
Sargent's vele portretten van sterke, charismatische vrouwen - van diva Elizabeth “Bessie” Marbury tot intellectueel Vernon Lee (Violet Paget) - weerspiegelen ook een gemak met onafhankelijke vrouwelijke gezelschap. In een tijdperk waarin genderrollen rigide waren, leek Sargent zijn eigen pad te bewandelen, omringd door een kosmopolitische kring die artistieke identiteit boven conformiteit omarmde.
Uiteindelijk is de verborgen Sargent die uit deze facetten naar voren komt een veel complexere figuur dan het stereotype van de elegante society-schilder. Hij was een privé-persoon die zijn innerlijke leven bewaakte, maar zijn kunst laat aanwijzingen achter: de androgyne schoonheid van sommige van zijn naaktschetsen, de empathie in zijn portretten van buitenstaanders en creatievelingen, de levenslange afkeer van huwelijk en conventionele huiselijkheid.
Vandaag vieren LGBTQ historici Sargent als onderdeel van een queer artistieke lijn, waarbij ze opmerken dat zijn interesses in hetzelfde geslacht en gendernonconformiteit in kunst stilletjes radicaal waren voor zijn tijd. Ondertussen heeft het verhaal van Thomas McKeller discussies op gang gebracht over hoe de bijdrage van een zwart model aan de Amerikaanse kunst zo lang uitgewist kon blijven - en hoe Sargents eigen nalatenschap verweven is met vragen over ras en representatie die nu pas volledig worden onderzocht.
De lagen van geheimhouding en onthulling in Sargents leven voegen een aangrijpende dimensie toe aan ons begrip van zijn schilderijen, en herinneren ons eraan dat kunst vaak onuitgesproken verhalen onder het oppervlak draagt.
Herwaardering van Sargent: Nalatenschap en Moderne Perspectieven
J E Purdy, Portret van John Singer Sargent (1920 CE)
John Singer Sargent stierf in april 1925 in Londen, net voor zijn 70e verjaardag, en liet een enorm oeuvre achter - ongeveer 900 olieverfschilderijen en meer dan 2.000 aquarellen evenals talloze schetsen. Zijn overlijden werd gemarkeerd door grote herdenkingstentoonstellingen in Boston, New York en Londen. Toch viel Sargents reputatie gedurende een groot deel van de 20e eeuw in een merkwaardige eclips.
De opkomst van het modernisme in de kunst - met zijn abstractie en afwijzing van traditionele realisme - maakte Sargents weelderige portretten voor veel critici uit de mode. Tegen de jaren 1950 werd hij door sommigen afgedaan als een loutere decorateur van de samenleving, technisch bekwaam maar zonder diepere betekenis. De grootse portretstijl waarin hij uitblonk, werd als anachronistisch beschouwd in een tijdperk dat Picasso en Pollock omarmde.
Echter, vanaf het einde van de 20e eeuw kreeg een heropleving van interesse in Sargent momentum. Kunsthistorici en het publiek begonnen zijn bijdrage opnieuw te herwaarderen, waarbij ze de buitengewone technische briljantheid en subtiele complexiteit van zijn werk erkenden. Grote retrospectieven in de jaren 1980 en 1990 (zoals een blockbuster tentoonstelling in 1986 die van de Tate naar het Metropolitan Museum reisde) herintroduceerden Sargent aan nieuwe generaties.
Critici begonnen te waarderen dat onder de oppervlakte-elegantie van zijn schilderijen, Sargent stilletjes grenzen had verlegd - in genderrollen, in cultureel perspectief, en in de taal van verf . Zijn vertolkingen van vrouwen zoals Lady Agnew of Mrs. Gardner werden nu gezien als een viering van vrouwelijke zelfbeheersing en intelligentie, niet alleen schoonheid. Zijn opname van gemarginaliseerde figuren – de Spaanse zigeunerdansers van El Jaleo, de Bedoeïenenonderwerpen, het zwarte model McKeller – werd benadrukt als bewijs van een bredere humanisme in zijn kunst dan waarvoor hij eerder was geprezen.
De ontdekking en tentoonstelling van Sargent's mannelijke naakten tekeningen (zoals besproken) droegen ook aanzienlijk bij aan deze herwaardering. In het licht hiervan is Sargent's werk onderzocht door de lens van LGBTQ geschiedenis en postkoloniale kritiek.
Geleerden zoals Trevor Fairbrother en Richard Ormond hebben studies gepubliceerd die de lagen van betekenis in Sargent's oeuvre onthullen – van de manier waarop zijn schilderijen kwesties van ras en imperium onderhandelen, bijvoorbeeld de machtsdynamiek bij het gebruik van een zwart model voor witte godfiguren, tot hoe zijn vriendschap met Henry James en anderen hint naar een netwerk van queer creativiteit dat vaak onuitgesproken is gebleven.
Zoals een biograaf het verwoordde, omvatten Sargent's leven en kunst “the full spectrum of human experience – van de weelde van aristocratie tot de rauwe, ongefilterde schoonheid van het gewone leven”. Zo'n reikwijdte wordt nu gevierd als vooruitstrevend, een brug slaand tussen traditionele kunst en moderne thema's.
Vandaag de dag is John Singer Sargent stevig verankerd in het pantheon van grote kunstenaars. Zijn schilderijen zijn pronkstukken in museumcollecties wereldwijd, bewonderd door zowel toevallige kijkers als kenners. Hij wordt vaak genoemd als “de leidende portretschilder van zijn generatie”, een label dat oorspronkelijk werd toegekend voor zijn evocaties van Edwardiaanse luxe in portretten.
Hij wordt gewaardeerd als een virtuoos die licht en penseelvoering beheerste zoals weinigen in de geschiedenis – een Amerikaanse Monet met de tekenskills van een Oude Meester, zoals een criticus het beschreef. Hedendaagse portretschilders kijken naar Sargent voor lessen in het vastleggen van de levende essentie van een onderwerp, terwijl aquarellisten zijn techniek bestuderen vanwege de gedurfde en vloeiende stijl.
Belangrijk is dat de gesprekken rond Sargent genuanceerder zijn geworden. Er is een begrip dat dezelfde kunstenaar die Madame X schilderde – icoon van elegantie – ook Gassed schilderde – aanklacht tegen de wreedheid van oorlog – en liefdevolle schetsen van mannelijke naakten maakte, en sobere profeten op een plafond schilderde. Elk van deze informeert de ander, en vormt een portret van Sargent zelf dat net zo veelzijdig en rijk is als het tijdperk waarin hij leefde.
Uiteindelijk kan Sargents nalatenschap het beste worden samengevat door zijn vermogen om de geest van een tijdperk in levendige details vast te leggen en tegelijkertijd te overstijgen. Hij was zowel van de Gouden Eeuw als daarbuiten. Als een expat Amerikaan in Europa had hij een scherpe blik van een buitenstaander voor de pracht en praal van de samenleving; als een gevoelige ziel met geheimen doordrenkte hij zijn kunst met empathie en intrige.
Zijn levenslange reislust en nieuwsgierigheid hielden zijn kunst van stagnatie – hij bleef nieuwe onderwerpen, nieuwe plaatsen, nieuwe methoden verkennen. En door dit alles heen handhaafde hij een standaard van vakmanschap die ontzag afdwingt. Meer dan een eeuw na zijn dood worden kijkers nog steeds aangetrokken door de genuanceerde wisselwerking van weelde en kwetsbaarheid in Sargents werk– of het nu de glinsterende satijn van een jurk is die de melancholie van een geportretteerde niet kan verbergen, of de gouden gloed van een lantaarn die het gezicht van een kind bij schemering verlicht.
Sargent nodigt ons uit om dichterbij te kijken en verder te zien dan het oppervlak. Daarmee liet hij een onuitwisbare indruk achter op het canvas van de kunstgeschiedenis, een die blijft inspireren en boeien met zijn narratieve diepte en visuele poëzie.
Leeslijst
- Bedoeïenen - Brooklyn Museum
- El Jaleo - Wikipedia
- Hoe de Familie van Henry James Probeerde Hem in de Kast te Houden - Colm Tóibín in The Guardian
- John Singer Sargent - Het Metropolitan Museum
- Lady Agnew van Lochnaw - Wikipedia
- Madame X - Lumen Learning
- Nieuwe Interpretaties van Sargents Muurschilderingen - Boston Public Library
- Naakte Mannen in Tekeningen - Wikipedia
- Portret van Madame X - Wikipedia
- Sargent en Spanje - National Gallery of Art
- Sargent, Zielsverwant van Henry James - Deborah Wiesgall in de [New York Times
- De Verborgen Sargent - Patricia Failing in ARTnews
- Wie is Wie in de Geschiedenis van Homo's en Lesbiennes - Michael J. Murphy
- Waarom Madame X het Kunstwereld Schandaal Veroorzaakte - Alina Cohen op Artsy
